حکمة الاشراق

القسم الثانی: فی الانوار الالهیة و نورالانوار و مبادی الوجود و ترتیبها

و فیه خمس مقالات

المقالة الاولی:

فی النور و حقیقته و نورالانوار و ما یصدر منه أولاً

و فیه فصول و ضوابط

توزین اندیشه

انسان برای تصحیح اندیشه خود و یا توزین آن، دو ابزار سنجش دارد. یکی چارچوب فکری است و دیگری چارچوب درونی او. چارچوب فکری او، همان منطق و فلسفه است و چارچوب درونی وی، عرفان و تصوّف است.

ممکن نیست کسی از ابزارهای درونی خود استفاده کند و به توزین یافته‌های خود بپردازد ولی نه یافته‌هایش با یافته‌های دیگران تا اندازه‌ای همانند باشد و نه با ابزارهای مورد استفاده درونی دیگران هیچ شباهتی نداشته باشد و بلکه متباین باشد. یافته‌های وی نه به یافته‌های دین‌داران همانند باشد و نه به یافته‌های کسانی که از تعالیم آسمانی و دین بی‌بهره‌‌اند.

عرفان اسلامی، هندی و مسیحی در بسیاری از رهیافت‌ها و دستاوردها با هم شباهت‌های بسیار دارند و تفاوت‌های آن‌ها اندک است. در مباحث فکری نیز همین‌گونه هستند. از این‌رو، اگر در شرایطی این ابزارها به‌طور معمول رشد کنند و تربیت شوند و به‌کار آیند، غالب کسانی که از این ابزار برخوردارند، باید اشتراکات بسیاری داشته باشند مگر آن‌که: 1ـ به موضوعاتی که دیگران پرداخته‌اند، نپردازند. 2ـ به موضوعات جدید بپردازند.

نمی‌توان انتظار داشت، چیزی را عقل کسی بفهمد که تاکنون هیچ عقلی نفهمیده است. در صورتی‌که چنین اتفاقی رخ داد، می‌توان فهمید که این عقل متعارف نبوده است؛ چنان‌که محتوای آن‌چه را انبیاء آورده‌اند، شباهت تام به هم دارد. البته کارهایی که حضرت خضر ـ علیه السلام ـ انجام داده است، برحسب آگاهی متعارف از ظاهر شریعت، غیرمتعارف است.