مقدمه
يك دسته از معارف الهي خاص، ويژه و اختصاصي است بگونه‏اي كه در تنهايي و تاريكي براي خواص از ياران گفته مي‏شده است.  دسته‏ ديگر معارفي است براي همه‏ مردم، بلكه براي عوام از مؤمنين است بگونه‏اي كه مورد پسند اهل ظاهر و همگاني است.
دسته‏اي ديگر مانند معارف مندرج در خطبه‏ متقين كه به «خطبه‏ي همام» مشهور است، بين دو دسته‏ بالاست.  يعني نه مورد پسند همگان است، و نه از اسرار الهي است كه در خفا و براي خواص بيان شود.
از آنجا كه اين خطبه به تقاضاي مردي بنام «همام» در جمع چند نفري بيان شده، نشانگر اين است كه از معارف سري نيست، ولي از آنجا كه پس از شنيدن اين خطبه همام سيلي بر صورت خود زد و بر زمين افتاد و جان داد، معلوم  ي‏شود مورد پسند همگان نيز نمي‏باشد.
از سه حال خارج نيست:
1- يا خطبه، خطبه‏ي بزرگي است.
2- يا مستمع، مستمع مستعدي بوده است.
3- يا اين خطبه متناسب با حال آن مستمع بوده است.
كه هر سه وجه قابل توجه است.